1.  Kimlar yoshga doir pensiya olish huquqiga ega?

Erkaklar 60 yoshga to‘lganda hamda ish stajlari kamida 25 yil bo‘lgan taqdirda yoshga doir pensiya olish huquqiga ega bo‘ladilar. Ayollar esa, 55 yoshga to‘lganda va ish stajlari kamida 20 yil bo‘lgan taqdirda yoshga doir pensiya olishlari mumkin.  

 2.  Nafaqani olish uchun talab etiladigan ish staji qancha?

Umumiy qoidaga ko‘ra, yuqorida keltirib o‘tilganidek, erkaklar uchun talab etiladigan ish staji kamida 25 yil hamda ayollar uchun kamida 20 yilni tashkil etadi. Biroq, pensiya tayinlash uchun yuqoridagi etarlicha ish stajiga ega bo‘lmagan shaxslar ham, agar kamida 7 yil ish stajiga ega bo‘lsalar, yoshga doir pensiya olishlari mumkin. Bunda pensiya ularning ish stajiga mutanosib ravishda to‘lanadi hamda uning miqdori yoshga doir eng kam pensiyaning 50 foizidan kam bo‘lishi mumkin emas.

 3.  Yoshga doir pensiya olish uchun kimga murojaat qilish kerak hamda qanday hujjatlar taqdim etilishi lozim?

Fuqaro pensiya tayinlashni so‘rab o‘z tanloviga ko‘ra quyidagi usullardan birini qo‘llagan holda murojaat qilish huquqiga ega:

doimiy yashash yoki vaqtincha turgan joyi bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasining tuman (shahar) bo‘limiga ariza bilan;

yashash joyidan qat’i nazar, O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi davlat xizmatlari markazida so‘rovnoma to‘ldirgan holda;

O‘zbekiston Respublikasining Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali orqali mustaqil so‘rovnoma to‘ldirgan holda.

Fuqaro o‘z arizasiga ish stajini, shu jumladan, maxsus ish stajini tasdiqlaydigan hujjat hamda ish haqi to‘g‘risidagi ma’lumotnomani ilova qilishi lozim. Bundan tashqari zarur hollarda fuqarodan tegishli organ tomonidan berilgan harbiy xizmatni, partizan otryadlari va qo‘shilmalarda bo‘lganlikni, davlat xavfsizligi organlarida va ichki ishlar organlarida xizmat qilganlikni tasdiqlaydigan ma’lumotnoma, diplom va boshqa qonunchilikda nazarda tutilgan hujjatlar talab qilinishi mumkin.

Biroq, shuni alohida ta’kidlab o‘tish joizki, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023-yil 31 oktyabrdagi 353-son qaroriga asosan, 2025-yil 1-martdan boshlab fuqarolarga yoshga doir pensiyalarni belgilangan yoshga to‘lishi munosabati bilan proaktiv shaklda tayinlash tartibi joriy etiladi. Ya’ni endilikda yoshga doir pensiyalarni tayinlash uchun fuqaroning murojaat qilishi hamda biror-bir shakldagi hujjatlarni taqdim etishi talab etilmaydi. Bunda, yoshga doir pensiyalar Pensiya jamg‘armasining axborot tizimi orqali tegishli vazirlik va idoralararo axborot almashinuvi asosida olinadigan fuqaroning ish staji, ish haqi hamda boshqa ma’lumotlariga asosan davlat pensiya ta’minoti to‘g‘risidagi qonunchilikda belgilangan tartib va me’yorlarga muvofiq hisoblanadi va tayinlanadi. Ushbu yangi tizim fuqarolar uchun ko‘plab qulayliklarga ega bo‘lib, ularning sarson-sargardon bo‘lishlari oldi olinadi. 

  4.  Pensiyani hisoblash tartibi qanday?

Pensiyani hisoblab chiqarish uchun, ishdagi mavjud tanaffuslardan qat’i nazar, oxirgi o‘n yillik mehnat faoliyati davomidagi istalgan ketma-ket besh yildagi ish haqi olinadi. Mazkur besh yillik pensiya oluvchining tanloviga ko‘ra aniqlanadi.

Pensiya miqdorini hisoblab chiqarish tartibiga to‘xtaladigan bo‘lsak, u ish stajining muddatiga bog‘liq bo‘lib, pensiyaning tayanch miqdoridan, ish staji uchun pensiyaning oshirilishidan hamda pensiyaga qo‘shiladigan ustama haqlardan iborat. Yoshga doir pensiyaning tayanch miqdori yuqorida keltirilgan 5 yillikdagi o‘rtacha oylik ish haqining 55 foizi, lekin rasmiy belgilangan yoshga doir eng kam pensiyaning kamida 100 foizini tashkil etadi. Bunda ahamiyat qaratiladigan yana bir jihat pensiyani hisob-kitob qilish uchun pensiyani hisoblash bazaviy miqdorining o‘n ikki baravaridan ortiq bo‘lmagan miqdordagi o‘rtacha oylik ish haqi olinadi. Ortiqcha ish stajining har bir to‘liq yili uchun esa, o‘rtacha oylik ish haqining 1 foizi miqdorida qo‘shiladi.

Ayrim toifadagi shaxslar uchun esa qonunda belgilangan miqdorlarda yana qo‘shimcha ustama haqlar qo‘shiladi. Masalan,  I guruh nogironligi bo‘lgan shaxslarga pensiyani hisoblash bazaviy miqdorining 75 foizi, ko‘zi ojizlik bo‘yicha I guruh nogironligi bo‘lgan shaxslarga — pensiyani hisoblash bazaviy miqdorining 100 foizi miqdorida. Ushbu toifadagi shaxslarning to‘liq ro‘yxati “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to‘g‘risida” gi qonunning 28-moddasida keltirilgan.

Fuqarolar Byudjetdan tashqari pensiya jamg‘armasi veb-saytidan foydalangan holda pensiyalari miqdorini mustaqil hisoblab ko‘rishlari mumkin.

  5. Pensiya qancha muddatda tayinlanadi?

Agar fuqaro pensiya olish huquqi paydo bo‘lgan kundan boshlab oltmish kun ichida uni so‘rab murojaat qilgan bo‘lsa, pensiya yoshiga to‘lgan kundan e’tiboran tayinlanadi. Lekin pensioner o‘z vaqtida murojaat qilmaganda, unga hisoblab chiqarib qo‘yilgan pensiya puli pensiyani olish maqsadida murojaat etilganidan oldingi yigirma to‘rt oydan oshmagan davr uchun to‘lanadi. 

Yoshga doir pensiya umrbod tayinlanadi.

6.  Pensiyalarni to‘lash tartibi qanday?

Pensionerlarga pensiyalar ularning tanloviga ko‘ra doimiy yashash yoki vaqtincha turgan joyi bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasi tuman (shahar) bo‘limlari tomonidan zimmasiga pensiyani etkazib berish (topshirish) yuklatilgan tashkilot va tijorat bankining filiallari orqali to‘lanadi.